DURUM , DÜŞÜNCE , DUYGU VE DAVRANIŞLARIMIZ
Bugün psikolojinin günlük yaşantımızdaki etkilerinden bir tanesini yazmak istiyorum.Düşünce , duygu ve davranışlarımız hayatımızı nasıl etkiliyor ? 24 saat içinde hayatımızda birçok olay olur ve onlarca , yüzlerce duruma karşı bir karar vermemiz gerekir.
Örneğin ; bugün yemeği evde mi yemeliyim dışarıda mı ? Mavi gömlek mi giymeliyim yoksa siyah t-shirt mü? Gideceğim yere tam zamanında mı gitmeliyim ya da hiç gitmesem olur mu?
Tüm bunlara karar verirken birçok olasılığı gözden geçiriyoruz , önem sırası atfediyoruz , fayda zarar durumunu tartıyoruz. Aklımızda canlandırabildiğimiz olası sonuçları öngörmeye çalışarak bir karar veriyoruz.
KARAR VERME SİSTEMİNE DETAYLI BİR GİRİŞ
Yukarıda hemen her konuya nasıl karar verdiğimizden bahsettik. Ancak bu noktanın anlaşılabilmesi için karar verme sistemimizden daha detaylı bahsetmek istiyorum.Diyelim ki bir restorana girdik ve yemeğimizi yedikten sonra bize servis yapan garsona yüklü miktar bir bahşiş verdik. Ancak kendisi herhangi bir güleryüz göstermedi veya teşekkür etmeden hiçbir mimik kullanmadan bahşişi aldı ve gitti.Karşınızda bu şekilde davranan birisi olduğunda bazen ilk düşüncemiz şu olacaktır . ” Bahşişi beğenmedi , ya da ukala , saygısız adamın teki. ”
Bu yorumlamayı doğal olarak sadece gözlemlediğimiz davranışa göre yaptık . Şimdi size bir bilgi daha vereceğim ve aynı olay ile ilgili düşüncelerinizi sorgulamanızı isteyeceğim. Bu bahşiş alan garsonun dün akşam hayatını çok derinden sarsacak travmatik bir olay yaşadığını öğrenmişsiniz.Yine bahşiş bıraktığınızda garsonun tepkisini tekrar ”ukalalık ya da küstahlık ” olarak mı yorumlarsınız. Yoksa kişinin üzüldüğü ve aklının başka bir konuyla meşgul olduğu ve bununda doğal olduğunu mu düşünürsünüz?
Evet ilk başta kişiyle ilgili bir bilginiz yok iken kişiyi saygısız olarak yorumlayarak belkide öfke gibi duygular hissedebilirsiniz.Bu davranışın karşılığında belki kendisini yetkili birisine bile şikayet etmeyi düşünebilirsiniz. Ancak kişi ile ilgili bilginiz olduğu an küstah vb. düşüncelerden arınarak o kişinin bu şekilde davranmasını normal görebilirsiniz. Bu düşüncenize bağlı olarak muhtemelen herhangi bir şikayet ihtiyacı duymazsınız. O halde farkında olmadan birçok hatalı seçimler de yapabiliyoruz. Bu yaptığımız hatalı seçimlerin bazılarına Bilişsel Çarpıtmalar (Otomatik Düşünceler) diyoruz. Bu bahsetmiş olduğumuz Bilişsel Çarpıtmalar konusuna başka bir yazımızda değineceğiz.
4D KURALI
O halde yukarıda belirttiğimiz gibi ; olaylar karşısında elimizdeki bilgilere dayanarak bazı düşünceler oluşturuyoruz ve bu düşünceleri doğru sayarak bir duygu hissediyoruz. Tüm bu düşünce ve duygular da en sonunda bizi bir davranış sergilemeye itiyor. (Yukarıda verdiğimiz örnekle bağlantılı olarak: Şikayet etme veya baş sağlığı dileme vb. )
Tüm bu bilgilere dayanarak şu şekilde özetleyebiliriz :
Durum – Düşünce – Duygu – Davranış
Yukarıda belirtilen sıralama hayatımızın her anında uyguladığımız bir formüldür.O halde bizler yaşadığımız olaya / duruma değil; o olay/duruma karşı yarattığımız düşünceye göre duygu ve davranış geliştiririz.
Bir sonraki yazımızda olaylar karşısında oluşturduğumuz düşünceleri nasıl oluşturduğumuz ve eğer yanlış düşünceler oluşturuyorsak bunların bizdeki etkisinin nasıl olacağına değineceğiz.